บัญญัติไตรยางค์ คือ การเปรียบเทียบสัดส่วนเพื่อหาค่าที่สาม จากความสัมพันธ์ของจำนวนสองจำนวน หรือพูดให้ง่ายกว่านั้น บัญญัติไตรยางค์ คือ การหาจำนวนที่ 3 เมื่อรู้จำนวนที่ 1 และ 2 อยู่แล้ว ซึ่งเรียกว่าการ เทียบบัญญัติไตรยางค์
ตัวอย่างเช่น คุณรู้ว่าน้ำส้ม 21 ขวดราคา 200 บาท แต่ต้องการทราบว่า ถ้าต้องการซื้อน้ำส้ม 6 ขวดจะต้องใช้เงินกี่บาท
โดยความสัมพันธ์ของ บัญญัติไตรยางศ์ จะแบ่งออกเป็น 2 กรณีคือ
การเปลี่ยนแปลงไปในทิศทางเดียวกัน เรียกว่า บัญญัติไตรยางค์แบบแปรผันตรง
การเปลี่ยนแปลงไปในทิศทางตรงกันข้าม เรียกว่า บัญญัติไตรยางค์แบบผกผัน
สำหรับชื่อที่ฟังดูยากของ บัญญัติไตรยางค์ มาจากชื่อภาษาอังกฤษ Rule of Three (หรือ กฎ + ของ/แห่ง + สาม)
วิธีเทียบบัญญัติไตรยางค์
วิธี เทียบบัญญัติไตรยางค์ ที่ง่ายที่สุดคือ การใช้ข้อมูลที่มีอยู่แล้วหาให้ได้ว่า 1 หน่วยเท่ากับเท่าไหร่ เพื่อนำค่าที่ได้ไปคำนวณหาว่า x หน่วยเท่ากับเท่าไหร่
ตัวอย่าง วิธีเทียบบัญญัติไตรยางค์ ที่ 1 จากตัวอย่างเดิม รู้ว่าน้ำส้ม 21 ขวดราคา 200 บาท แต่ต้องการทราบว่า ถ้าต้องการซื้อน้ำส้ม 6 ขวดจะต้องใช้เงินกี่บาท
ขั้นแรก หาว่า 1 หน่วย (ในที่นี้คือ 1 ขวด) คือเท่าไหร่
จากข้อมูลที่มี จะเห็นว่ารู้ว่า น้ำส้ม 21 ขวดราคา 200 บาท
ดังนั้นน้ำส้ม 1 ขวด = 200÷21
เท่ากับ 9.52 บาท
จากนั้นจะสามารถหาคำตอบที่ต้องการได้ว่า 6 ขวดจะใช้กี่บาท
ด้วยการนำมูลค่าของ 1 หน่วยที่หาได้ คูณด้วยจำนวนที่ต้องการ (ในที่นี้คือ 6 ขวด)
ดังนั้น ราคาของน้ำส้ม 6 ขวด = 6 x 9.52
เท่ากับ 57.12 บาท หรือ ก็คือราคาของน้ำส้ม 6 ขวด
ตัวอย่าง วิธีเทียบบัญญัติไตรยางค์ ที่ 2 เทียบบัญญัติไตรยางค์ หาว่ารถ 9 คันราคาเท่าไหร่ หากทราบว่ารถ 4 คันราคา 4 ล้าน 9 แสนบาท
ขั้นแรก หาว่า 1 หน่วยคือเท่าไหร่
ราคาของรถ 1 คัน = 4,900,000 บาท ÷ 4 คัน
ดังนั้น รถ 1 คัน ราคา 1,225,000 บาท
จากนั้นหาว่ารถ 9 คันราคาเท่าไหร่
ราคาของรถ 9 คัน = 9 x 1,225,000 บาท
ดังนั้น รถ 9 คัน จะมีราคา 11,025,000 บาท
