Poka Yoke คือ ระบบป้องกันความผิดพลาดที่อาจขึ้นจากความเผลอหรือความไม่ใส่ใจในสายการผลิต โดยวิธีการของ Pokayoke (โปกะ โยเกะ) คือการทำให้การดำเนินงานหรือการผลิตด้วยกระบวนการที่ถูกต้องเท่านั้นจึงจะสามารถผ่านไปสู่กระบวนการต่อไปได้
จุดประสงค์หลักของ Poka Yoke คือ การป้องกันไม่ให้พนักงานทำสิ่งผิดพลาดหรือทำสิ่งที่อันตราย ที่นำไปสู่ความสูญเสีย (Waste) ในกระบวนการผลิตที่เกิดขึ้นจากอุบัติเหตุและความผิดพลาด ด้วยการป้องกันความผิดพลาดตั้งแต่ต้นโดยการทำให้กระบวนการที่ถูกต้องเท่านั้น จึงจะสามารถผ่านไปสู่กระบวนการต่อไป
สำหรับวิธีป้องกันความผิดพลาดในการผลิตตามหลัก Poka Yoke สามารถแบ่งออกเป็น 3 รูปแบบ ได้แก่
- การสัมผัส (Contact Method)
- การใช้จำนวนคงที่ (Fixed Value)
- การใช้ขั้นตอน (Motion Step)
การสัมผัส (Contact Method) ใช้ประสาทสัมผัสเพื่อตรวจสอบรูปร่าง สี หรือขนาดของสินค้าว่าถูกต้องหรือไม่ก่อนจะส่งไปที่ส่วนต่อไปยังกระบวนการถัดไป
การใช้จำนวนคงที่ (Fixed Value) เป็นระบบที่กำหนดจำนวนครั้งชัดเจนในกระบวนการ ถ้าหากทำไม่ครบจะไม่สามารถส่งไปยังขั้นตอนต่อไปได้ เช่น ต้องขันน๊อต 6 ตัวจึงจะส่งต่อไปได้
การใช้ขั้นตอน (Motion Step) ป้องกันความผิดพลาดด้วยการสร้างลำดับขั้นตอนขึ้นอย่างชัดเจน ถ้าหากไม่ทำขั้นที่ 1 ก่อนก็จะไม่สามารถเริ่มขั้นที่ 2 ได้
ที่มาของ Poka Yoke มาจากแนวคิดที่คิดค้นขึ้นโดยวิศวกรการผลิตชาวญี่ปุ่นชื่อว่า Shigeo Shingo ในช่วงปี ค.ศ. 1960s และถูกนำมาใช้ในระบบการผลิตของโตโยต้า (Toyota Production System) ในภายหลัง เพื่อลดความสูญเปล่าที่เกิดขึ้นจากการผลิตที่ผิดพลาด (Defect)
โดยคำว่า Poka Yoke (โปกะ โยเกะ) หมายถึง ระบบการป้องกันความผิดพลาด (Mistake Proof) ในภาษาญี่ปุ่น Poka แปลว่า ความผิดพลาด ที่มาจากการไม่ใส่ใจ + Yoke แปลว่า การป้องกันหรือการหลีกเลี่ยง
ตัวอย่าง Poka Yoke
จากที่อธิบายถึงหลักการของระบบ Poka Yoke มาทั้งหมดหลายคนอาจคิดว่า Pokayoke จะต้องเป็นเรื่องทางเทคนิคหรือเทคโนโลยีที่มีระบบซ้ำซ้อน แต่ในความเป็นจริง Poka Yoke อาจเป็นเรื่องง่าย ๆ อะไรก็ได้ที่สามารถป้องกันความผิดพลาด
ระบบของรถยนต์ ระบบต่าง ๆ ในรถยนต์มีหลายอย่างที่ถือว่าเป็น Mistake Proof หรือ Poka Yoke ไม่ว่าจะเป็นเสียงเตือนเวลาไม่คาดเข็มขัดนิรภัย ไฟแจ้งเตือนเมื่อเครื่องยนต์มีปัญหา ไฟแจ้งเตือนของเบรคมือ และการเหยียบเบรคก่อนจึงจะสามารถเปลี่ยนเกียร์ได้
ระบบตรวจคำผิดในโปรแกรมเอกสาร ที่จะแสดงเส้นสีแดงหรือสีน้ำเงินใต้คำที่พิมพ์ผิดและคำที่ผิดหลักไวยากรณ์ เพื่อป้องกันปัญหาพิมพ์ผิดหลุดออกไปในเอกสารสำคัญ
ปลั๊กไฟสามขา และสาย LAN ที่เป็นการป้องกันความผิดพลาด โดยการที่จะเสียบได้ก็ต่อเมื่อหันถูกด้าน
ซิมการ์ด และ Micro SD ที่จะมีรอยบากเอาไว้ด้านหนึ่ง เพื่อใช้รอยนั้นป้องกันการใส่ซิมการ์ดหรือ Micro SD card ผิดด้าน
สีของสายไฟในอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ เพื่อป้องกันความเสียหายที่เกิดขึ้นจากความผิดพลาดที่เกิดจากการต่อสายไฟผิดคู่
ประโยชน์ของ Poka Yoke
ประโยชน์ของ Poka Yoke คือ การลดความสูญเปล่าที่เกิดขึ้นจากความไม่ตั้งใจหรือความไม่ใส่ใจในกระบวนการผลิต ซึ่งจะนำไปสู่ความผิดพลาดในการผลิต (Defect) ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นที่ทำให้แนวคิด Poka-Yoke เกิดขึ้นมา โดยข้อได้เปรียบของการใช้ Pokayoke มีดังนี้:
ลดกระบวนการตรวจสอบคุณภาพของสินค้าที่ผลิต เพราะการผลิตด้วยระบบ Poka Yoke เป็นการตรวจสอบคุณภาพในตัวเองอยู่แล้ว ทำให้สามารถเห็นปัญหาได้ทันทีระหว่างการผลิต
แก้ไขปัญหาได้ทันทีที่พบปัญหา ทำให้ง่ายต่อการแก้ไขให้ถูกต้อง ซึ่งง่ายกว่าการแก้ไขในตอนที่ชิ้นส่วนที่ผิดพลาดถูกประกอบเป็นสินค้าไปแล้ว
ป้องกันสินค้าผิดพลาดไปถึงมือลูกค้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ส่งผลต่อความพึงพอใจของลูกค้า และทำให้เกิดต้นทุนในการส่งสินค้ากลับ
